-

Na thin, na ngandamnak

Na thin abiapitnak aruang

Na eimi le na dinmi thil dihlak hna cu na thin ah an kal. Na cuar a tong/hnurmi chemical hna le na dawpmi sivai hna hmenh na thin ah an kal.
Na takpum nih athabik in rian a tuannak a domhtlaiter pengmi adangmi rian 500 hrawng na thin nih a ngeih. Abiapi bik rian pahnih hna cu na thi thianhnak le rawlrialnak bawmhnak hna an si. Angandammi thin nih thazaang kha a khon i zawtchawnhnak kha a doh, cun tihnung sivai hna kha a hloh.

A rawkmi thin nih hi rian hna cu tha tein a tuan kho lo, cucaah, na thin ngandamter peng cu abiapi.

Thin a taktak thilri hna

  • takpum chungah a ngan bikmi thil asi
  • Na hnak ruh hna phen, na pum i orh lei- kut ah a um
  • Amah tein a remhthan kho i a ngandammi thin titsa thar kha a ser khawh
  • Thin cell hna nih thau hna cu a rial hna i thazaang ah a chuahter hna
  • Na thin chungah zeitik can poah ah (minute poahpoah chung) thi 1.5 litre cu a luang

Thin zawtnak nih mivialte a hnursuan khawh hna

Thin zawtnak phun 100 leng a um i upa le ngakchia an pahnih in a hnursuan khawh hna.

Thin rawhnak tihnunnak ah a ummi minung hna cu:

  • A thau luanmi hna asiloah a paw puarmi hna le a thin ah thau a ummi hna
  • Zu tam tuk in a dingmi hna
  • B hrik (hepatitis B) asiloah C hrik (hepatitis C) tibantuk chonh khawhmi zawtnak hrik a chek lomi hna asiloah a tlop lomi hna
  • Thin zawtnak ah a hruaimi zawtnak in khamhnak ninglam ah harnak a ngeimi hna
  • Thin zawtnak ngei buin hrinmi asiloah a chuakmi hna

Thin zawtnak cu zeidah asi?

Thin zawtnak cu thin linh (kan pum chung hmun a zawt i a phin, a linh) kha asi. A linmi thin cu zeimaw can ah a lian kho asiloah a phing kho, asinain a zungzal in asi lo. Thin linhnak a chuahtertu hna cu thin zawtnak hrik, rithaisii, asiloah thaunak hna an si kho. Zeimaw caan ahcun a cawhmi/fonhmi ruang hna ah an si kho.

Zawtnak langhnak zohnak

A rawkmi thin nih zawtnak langhnak asiloah rawhnak hmelchunhnak langhnak um loin caan saupi chung pehzulh in rian a tuan khawh. A taktak ahcun, thin zawtnak cheukhat zawtnak langhnak hna cu theih/hngalh loin an um kho aruang cu ton tawnmi nganfahnak hna an lo.

Atanglei zawtnak langhnak hna kongah na lungretheih ahcun, a him bikmi tuahnak cu na umnak hmun i Atlangpi Zawtnak Zohtu (GP), Ahleikhun Silei Thiamsang, Nurse Thiamsang (NP) asiloah Thin lei Nurse hna chimh kha asi:

  • Dam lo i a zungzal in thabat
  • Thin asiloah atlangpi in na paw hmun ah nemnak asiloah fahnak um
  • Na pum ningpi ah thahnak, ahleikhun in zaan ah
  • Na fengbeo hna phin
  • Tak aihre zawtnak (cuar le mit hna ah aihre muici um)
  • Sining tawn asi lomi zun asiloah thleng loin zun nahnak
  • Thuak fianlonak/lungfianlonak asiloah piangpai lo deuh in umnak

Na thin i chek

Thin rawhralnak a chuahtertu cu tuandeuh ah na tlop ahcun, na thin ngandamnak thanchoternak caantha deuh na ngei. Na lungretheih ahcun na thin chek dingah na GP kha chim.

Thin chek cu zeidah asi?

Thin chek timi cu na thin nih zei tluk in dah tha tein rian a tuan ti a tahmi thi cheknak hna in caandik in tuahmi asi. A phichuak hna nih adang cheknak hna tuah dingah na GP thimnak a bawmh.

Hi cheknak hna ah a telmi hna cu:

Paw/Thin Ultrasound Hmanthlaknak:

  • Na thin & a pawngkam paw lei lam pum chung thilri hna digital/sehlei hmanthlaknak a tuah
  • Paw/Thin Ultrasound hmanthlaknak man cu Silei Zohkhenhnak Bawmhnak Khuakhannak (MBS) nih a rulh. Silei Zohkhenhnak card na tlaih ahcun cheknak tuahnak man dihlak caah rulh na si lai.

FibroScan Hmanthlaknak

  • Na thin ah hmape a um le um lo a langhtermi ahleikhun sermi ultrasound
  • FibroScan hmanthlaknak cu man loin zapi Thin lei Aleng-mizaw Sikhan hna ah hmuh khawh asi. Pumpak sikhan hna nih rivate clinics may charge for FibroScan hmanthlaknak caah man an lak khawh i Silei Zohkhenhnak ah MAN THUMHNAK A UM LO.

Himnak caah tuahdingmi thil hna

Na sii hna kha siamrem

Na umnak hmun GP, Silei Thiamsang, NP asiloah Lungthin lei Thiamsang nih an cawhmi sii (hna) lawng ding. Cawhmi dinding lonh hlah. Cawhmi sii hna cu zu le/asiloah phung nih a onh lomi thil hna he cawhtinak kha hrial. Cheukhat sii hna tampi dinnak hna cu na thin caah sivai asi kho(paracetamol tibantuk).

Zu din kha rikhiak asiloah hlaw

Tlawm deuh na din ahcun, zu dinnak in fahnak tihnunnak a tlawm deuh ve.

Kuak/zukhmawm asiloah marijuana asiloah adang rithaisii hna tongh kha hrial

Kuak ah a telmi sivai le chemical hna nih na thin fahnak an pek khawh. Sechoh (cannabis) tamtuk tonghnak nih na thin ah hmape a karhter khawh. Zukhmawm asiloah sechoh (cannabis) na tongh ahcun thin cancer chuahternak tihnunnak a um.

Ahimmi sichunhnak thil hmang

Nangmah ta, a thiangmi sichunhnak thil kha hmang. Asi khawh ahcun, zohkhenhmi sichunhnak khaan ah kal. Sichunhnak thil i hrawm hlah.

Mawngcik le pum vihnak kha i ralring

Zawtnak Chonhnak Runvennak zulhphung hna a zulmi studio kha thim law voi khat-hman tthim hna le zawtnak um loin tuahmi tisa in chumhmi cahang hna hna kha hmang.

Ahimmi nuva sinak tuah

Chiahtha, kaa le tawka in nuva sinak tuah tikah condom hna kha hmang. Hi nih nuva sinak tuahnak in a chuakmi hang hna asiloah thi in zawtnak chonhnak hrik i chonhnak in an humhak lai.

Athami pumpak ngandamnak hmang

Anmah he pehtlai in thi neh hna a ngei khomi thil hna (hahnurnak, hmulmehnak) i hrawm awk asi lo. Senghmi zal ah hmuhkhawhmi thi a nehmi thil hna cu hlonh & hnawmbawm ah chia hna.

Khualtlawnnak timhnak hna

Cheukhat ram hna ah khualtlawnnak nih A hrik & B hrik chonhnak, raifenh & taksa aihre zawtnak a karhmi tihnunnak ah an chiah khawh. Raise sichunhnak kongah na GP kha hal law na khualtlawn chungah chinhmi asiloah somi ti kha hmang.

Zu nih na thin ah hneknak a umter
Zu he pehtlai in a chuakmi zawtnak asiloah hliamnak in thatlonak tihnunnak thumh dingah, a ngandammi pa & nu hna nih zarh khat ah 10 tahnak (standard) naktam in zu an din awk asi lo i ni khat ah 4 tahnak (standard) naktam an din awk asi lo. Tlawmdeuh na din ahcun zu he pehtlai in a chuakmi thatlonak tihnunnak a tlawm deuh ve (NHMRC, 2020).

Thin zawtnak a dotdot hna

Thin cell hna ah akarhmi rawhnak a chuahter khomi thin zawtnak phun tanpi hna an um. Thin zawtnak cu tuante ah hmuh asi tikah, tuante ah tlop khawh asi. Tloplomi thin zawtnak nih a derthawmmi thin riantuannak asiloah thin riantuanlonak a chuahpi khawh.

Linhnak

Linhnak cu hrik i chawnhnak, zu, na takpum chung zawtnak khamhnak ninglam diklonak asiloah sivai hna nih a chuahter khawh. Linhnak a chauhtertu hlohnak asiloah tlopnak nih linhnak cu a hloh lai.

Thin ah hmape umnak (Fibrosis)

Thin ah hmape i semnak. Sining kel umnak ahcun, a ngandammi thin titsa cu a pehmi titsa (titsa a tlaimi) nih a dang in a thlen. Hi dot/sining ah, hmape a ummi thin titsa cu a chuahtertu/umtertu hloh asiloah tlop asi ahcun a damthan kho.

Thin car

Thin car cu a ngandammi thin titsa cu hmape ummi titsa nih a zungzal in a thlenmi umnak ah letthankhawh lomi thin dirhmun ah a ummi asi. Thin car cu a hak, a bo i atuletu in a con. Thin riantuannak cu atuletu in fak ngai in a rawk. Tlopnak nih thin cu chiatnak in a kham i atangmi a ngandammi titsa poahpoah kha a humhak i cheuhkhat thin riantuannak kha a damterthan. Thin riantuannak cu thin carnak ah aa thleng lengmang.

Thin cancer

Thin carnak nih na thin cancer canternak tihnunnak a karhter. Thin cancer cu tuahte ah hmuh ahcun hlawhtling tein tlop khawh asi.

Thin riantuanlonak

Thin riantuanlonak cu thin nih rian a tuan ti lo tikah a cangmi kha asi. Hihi nunnak caah tihnunnak dirhmun asi i khulrang silei zohkhenhnak a herh.
Thin thlennak cu thim khawh asi.

Na lungretheihnak hna kong chimphuannak

Thin he pehtlai in lungretheihnak hna na ngeih ahcun, zaangfahnak in na umnak hmun GP asiloah NP kha chim. Na ngandamnak zohkhenhnak petu nih na thin riantuannak chek dingah cheknak hna tuah dingin nawl a chuah khawh. Na cheknak hna phichuak ah hrambunh in sii (hna) cu cawh khawh na si. Sii tambik hna cu Silei Bawmhnak Khuakhannak (PBS) nih a rulh. Sehlei hlathlainak tambik hna cu Silei Zohkhenhnak Bawmhnak Khuakhannak (MBS) nih a rulh. Na umnak hmun GP asiloah NP zong nih Thin lei Thiamsang sinah an kuat chin khawh.

Tuahtonak lei le lungthin lei bawmhnak caah na hawi le innchungkhar hna sinah chimphuan i zuam. Nurse, ruahnak petu hna, tlopbultu hna, sii thiamsang hna, asiloah eidin kong thiamsang hna telh in– midang ngandamnak zohkhenhnak petu hna sin zong ah na chim khawh.

Atlangpi theihhngalhnak le bawmhnak caah, LiverLine kha 1800 703 003 ah na chawnh khawh.

Bawmhnak nih a liannganmi dannak a ser

Mahte lawng in a ummi ah na ruah khawh i tlopnak nih an batter khawh i zaangdermi an siter khawh, cucaah lungthin lei bawmhnak cu a tha taktak.
– Grenville, kum 56

Ngandamnak riantuantu hna nih idannak an tuah

Cucu an lungput ah a um. Damlonak ka ngeih ahcun, kal i theihmi le theihthiam piakmi si ka duh.
– James, kum 56

LiverWELL LiverLine

Alak asi min hngalh lo asi. Chimhcawnpiakmi thiamsang hna nih na lungretheihnak hna cu an ngaih i thuk deuh theihhngalhnak an pek.

1800 703 003 kha chawn.

Na thin ngandamter pengnak

LiverWELL app cu na thin ngandamnak sersiam a bawmmi awl tein- hmannak mobile app asi. Atanglei hna telh in na thin a ngandammi siter pengnak bawmh dingah hriamnam le thilri tampi aa ngeih:

  • Sii theihternak tuahnak a ngeih
  • Tonnak caan sernak a ngeih
  • Tialkhumhnak & cheknak phichuak hna lam a ngeih
  • Chinchiahnak tuahnak a ngeih

LiverWELL app ah ngandamnak eidin, thekvaknak, damnak le dinnak theihternak telh in thin ngandamnak kong thawng thar na hmuh khawh.

Bawmhnak kawlnak

www.cancervic.org.au
www.betterhealth.vic.gov.au

info@liverwell.org.au
LiverLine: 1800 703 003

Hi theihhngalhnak cu atlangpi in kokek asi i silei ruahnak cheuhnak caah tinhmi asi lo. Thukdeuh theihhngalhnak caah silei thiamsang kha ruahnak hal. NHMRC.(2020).
Zu Dinnak in Ngandamnak Tihnunnak Thumh Ding caah Australiami Hmuhsaknak hna.

LiverWELL acknowledges the support of the Victorian Government.
We welcome people from all cultures, nationalities and religions. Being inclusive and providing equitable services is our commitment.

ABN 48 656 812 701

We acknowledge the traditional owners of the lands where we work - the lands of the Woi-Wurrung Wurundjeri people of the Kulin Nations. We express our gratitude to them for their continued care and curation of these lands and waters. We pay our respects to Elders past and present.

LiverWELL observes and honours the Kulin Nation's intrinsic connection to land, sky and water, and the creator Bunjil. LiverWELL is committed to being led and informed by Aboriginal and Torres Strait Islanders on bridging health outcomes for communities and improving liver health.