Cuäŋdu, pialdu

Kë ye cam ebɛ̈n ku dek etëëk në cuäŋ yic. Agut cï kïmëkon cï ye jak guɔ̈p ku aliir cä ŋöör ee tëëk në cuäŋ yic.
Cuäŋdu anɔŋ loilooi kee 500 wääc ye guɔ̈pdu cɔk luï apiɛth. Loilooi thiɛk yiic kee rou wɛ̈k riɛm ku kuny de lɔpiny de miɛ̈th në guɔ̈p yic. Cuäŋ piɛth ëya eriɛɛr de guɔ̈p tɔ̈ɔ̈u, thɔ̈ɔ̈r kenë bëbëëc, ku nyiɛɛi kä räc në guɔ̈p yic.

Cuäŋ cï riääk acï lëu bë kee loilooi kë looi apiɛth, yen athiekic, bë cuäŋdu tɔ̈ ke piɔl.

Kä ke cuäŋ

• Ee këdïït në guɔ̈p yic nɔŋthïn
• Atɔ̈ në biäk cuëëny de guɔ̈p, në lɔ̈m kɔ̈th ciɛ̈ɛ̈n
• Alëu bë rɔt cɔk dem ye tök ku cɛk mei piɔ̈l ke cuäŋ
• Cïn ke cuäŋ aaye piaat nyop ku yiɛ̈n kë guɔ̈p riɛɛr
• Kë cït 1.5 ke riɛm aaye bɛ̈n në cuäŋdu yic ne digik tök yic/li>

Tuany de cuäŋ alëu bë raan ebɛ̈n nɔ̈k

Anɔŋ tuɛnytuɛɛny ke cuäŋ këë 100 ku ka lëu bïk meth ka raandït dɔ̈m.

Kɔc ye tauny de cuäŋ ke dac dɔ̈m aaye kɔc:

• Cï cuai arëët agut cï cuäŋ
• Ye dek në miääu arëët
• Nɔŋ tuɛnytuɛɛny cï man de tuany de cuäŋ cɔl hepatitith B ka hepatitith C
• Cïn riir ke guɔ̈p ke niööp ŋɛ̈ɛ̈r ke në tuany de cuäŋ yic
• Ci dhiëëth kenë tauny de cuäŋ

Luɛɛl de hepatitith edëp de cuäŋ. Cuäŋ dɛ̈p alëu but ka jɔ̈t bei, ku ka cie thaa thok ebɛ̈n. Kä ye dëp de cuäŋ bɛ̈I aaye yï tuɛny cɔl hepatitith, dëŋdïït de miääu, ka cuaidït. Në thɛɛ kɔ̈k ëka lëu bë naŋ kɔ̈k kuɔ̈t bï ye.

Daaië në cït ke

Cuäŋ cï riääk alëu bë tɔ̈ në raan guɔ̈p në thaa bäär yic ke cië nyic nyooth de cït ka tuɔ̈l de riääk. Në yic pacɔ̈k, kɔ̈k ke cïït ke tuany de cuäŋ acï lëu bë ke dac nyic në kë yenë ke ŋëm ëke thöŋ bëcbëëc ebɛ̈n.

Kë ŋäär në kaŋ kedhiɛ jam wɔnë Diktordu në baai nɔŋduɔ̈n (GP), ku kɔc kɔ̈k ye kony në biäk de pial ci man de (NP) ka akïm të yïn rɔt yök ke yi nɔŋ ke kä kë:

• niööp de guɔ̈p ku dhäär në thaa thok ebɛ̈n
• but de cuäŋ ka tɔ̈ɔ̈k de cuäŋ në yi yic
• yɛl de guɔ̈p ebɛ̈n, wakɔ̈u
• bɛ̈ibei de but në rɔ̈th yic
• wël de rɔt de dɛ̈l (dɛl maketh ku nyin)
• cuɔl de nyin de läc
• duɔ̈t de nyith ka lɔtïŋ de guɔ̈p

Däc ŋëm de cuäŋ cï riääk, yenë ke ye dac lëu në kuny ago cɔk piɔl. Thiɛ̈c dïktordu bë cuäŋdu caar të nɔŋ en kë ye diiu

Ye caar de cuäŋ ŋö?

Cäär de cuäŋ aaye rim miit ku caar ke yiic në tuany ku bë nyic lan luïë cuäŋ adik. Eë kä kë aaye dïktordu cɔk loi caar de cuäŋ kuɔ̈t yic.

Cäär enɔŋ yic kee kä:

Abdominal/Liver Ultrasound

• Adin yenë cuäŋ meer kɔ̈u cï thɔ̈ɔ̈th ku ye tääu në ɣän ke guɔ̈p kɔ̈ɔ̈th
• Ciin de wëu ke ye luɔ̈inë de Abdominal/Liver Ultrasound aaye akut de medicare Benefits Scheme (MBS) cuat piny. Yïn bë cuɔ̈ɔ̈t në wëu kedhiɛ cake luɔ̈ɔ̈I të nɔŋ yïn nhom medicare card

FibroScan

• adin ye kä tɔ̈ në yac yic nyuɔɔth në cuäŋ yic
• Adin de FibroScan aaye yök të cïn ciin de wëu kɔɔr në akïïmdït ke cuäŋ ke baai yiic. Akïïmthi ke wëu aaye kɔc thiɛ̈ɛ̈c në wëu në ajuiɛ̈r de FibroScan të CÏN DHUKCIƐ̈N në Medicare

Kuany wɛlku cök

Ye wɛl cï dïktoordu (GP)ke yiɛ̈n yï dek, ka akïïm kɔ̈k, Np ka kɔc ke kuɔɔny de nhom Duɔnë wɛl ye thiiɔ̈ɔ̈ŋ nhïïm Duk wɛl liɛ̈ɛ̈p kenë miääu ka wɛl kɔ̈k Wɛ̈l kɔ̈k acï lëu bë liääp alëu bïk cuäŋ riɔ̈ɔ̈k (kä cït paracetamol).

Nyiɛɛi ka dhuk de nyin piny de miääu

Dëk emääth, ee yï kony në riääk ku bëc.

Nyaaië math de täp ka cam de marijuana ku wɛ̈l kɔ̈k

Akɛc ku Kä tɔ̈ në tap yic alëu bïk cuäŋdu riɔ̈ɔ̈k. Cämdïït de cannabis alëu bë cuäŋdu riɔ̈ɔ̈k arëët. Yïn lëu ba naŋ tuaany de cuäŋ të yïn math në tap arëët ka cannabis.

Ye rɔt cɔk wum në wïnh ci gɔɔk ku ci wääk në pïu tuc

Ye winhdu, gɔɔk wïɛth ke wum. Na lëu rɔt, ke yï lɔ̈ ɣön nɔŋ ajuiiɛlr pieth. Duɔ̈në wïnh de wum rɔm kenë raandɛ̈.

Ye nyin tïït në biäk de tattoo ku gɛ̈t de guɔ̈p

Lɔc ku ye lɔ të de akut ye luɔ̈i de gël de rɔt looi apieth, cenë kɔc ye wum në yuith tök ku ye yuiɛth gɔɔk adik.

Ye luɔi de bɛɛl looi apieth

Ye kondom tääu të yïn tɔ̈c wɔnë tik, ka moc ke moc Eë kenë e yï gël në tuanytuɛɛny kuɔ̈t yiic ye yök në tɛ̈c yic ku në riɛm yic.

Ye rɔt tiit ku juiir rɔt apieth në nyindhiɛ

Kä nɔŋ thook rim ye ke (mathaak de thok, muthɔ) tääu wei ku cike ye rɔm. Ye riɛm tääu në waragɛk thiɔ̈ɔ̈k thok yic ku cuɛtë në thaduŋ de wäthak yic.

Ajuiir de cäth

Ang pagbibiyahe sa ilang bansa ay maaaring maglalagay sa iyo sa dagdag na panganib ng impeksyon sa hepatitis A at hepatitis B, malaria at yellow fever. Makipag-usap sa iyong GP tungkol sa mga pagpapabakuna, at gumamit ng mga bottled o pinakuluang tubig, sa panahon ng iyong paglalakbay.

Miääu abë cuäŋdu yïɛn niööp
Ago ciɛ̈n riääk ku bëbëëc ka tuaany, ke röör ku diäär abë dëŋdïit- de miääu dhil cuɔ̈t nhom piny në 10 në wik yic ku cïï cin de 4 dër në kööl tök yic. Dëŋ ëmääth, eyï kony në cuɔ̈k riääk de cuäŋ (NHMRC, 2020).

Anɔŋ kuɛɛr juëc yenë tuaany de cuäŋ ke cïn ke cuäŋ riɔ̈ɔ̈k. Të cïnë tuaany de cuäŋ däc yök, ke kony de aaye dac looi. Tuany de cuäŋ kënë dac yök alëu bë rɛ̈ɛ̈c bɛ̈I ka cuäŋ alëu bë kɔ̈ɔ̈c.

Dëp de cuäŋ

Aaye kɔ̈m cï cuäŋ cam kɔ̈u bɛ̈i, dëŋ de miääu, anuän de niööp de guɔ̈priääk de niööp de guɔ̈p Nyiɛɛi ka tïït de nyin de dëp de cuäŋ alëu bë dëp de cuäŋ cɔk jiɛ̈l.

Dök de rɛ̈l ke cuäŋ

Cil de rɛ̈l cï määr. Ci man thɛɛr, rɛl piɔl aaye ke thook nueet (collagen). Në ye kaamë, cuäŋ cinë rɛ̈l riääk alëu bë ke dhuɔ̈k thin të cenë kë bï ke nyaai.

Kuɛɛm de cuäŋ

Kuɛɛm de cuäŋ yenë kee ya riääŋde pacɔ̈k ku jɔl ya thëëk në rɛ̈lkɔ̈k. Kuɛɛm de cuäŋ acï rɔt ye dac looi, ku ke cuäŋ nhiääc bë kuur. Luɔ̈i de cuäŋ ee riääk arëët Tïït de nyin alëu bë riääk de cuäŋ cɔk, ku kee cuäŋdu gël ku cɔk luï apieth Luɔ̈I de cuäŋ e wuɔ̈ɔ̈c në biäk de kuɛɛm de cuäŋ.

Kanthar de cuäŋ

Kuɛɛm cuäŋ alëu bë tuaany de cuäŋ bɛi Kanthär de cuäŋ alëu bë nyaai tel cenë ye däc yök.

Kɔ̈ɔ̈c de cuäŋ

Kɔ̈ɔ̈c de cuäŋ ee të cenë cuäŋ kɔ̈ɔ̈c në luɔ̈i. Ëe kenë e jal de wëi-bɛi ku akɔɔr bë däc yiɛ̈n dïktor.
Wɛɛ̈ɛ̈r de cuäŋ yenë ka lëu be looi.

Na nɔŋ kë diir yin ke ye lɔ enɔŋ dïktordu (GP) ka NP tɔ̈ në baai nɔŋ duɔ̈n. Akïïm tɔ̈ etɛ̈ɛ̈n alëu bïk cua; qdu cɔk lɔ them ku caar lan luï yen adik. Yïn lëu bë yiɛ̈n wɛl thɛ̈ny röth ke cï yök në cäär yic. Wɛl juëc aaye ke yök enɔŋ akut de Wɛl ke Akim cɔl Pharmaceutical Benefits Scheme (PBS). Kä ye ke guiik yiic kedhiɛ aaye akut de Wɛl ke Akïm de Medicare Benefits Scheme (MBS). Dïktordu l GP ka NP alëu bë yi tuɔɔc enɔŋ akut luɔ̈I de cuäŋ.

Them ba ye ya jam kenë mɛ̈ɛ̈thku ku kɔc ke paanduɔ̈n në biäk de weei piɔ̈u ku kuɔɔny. Yïn lëu ba jam ëya wɔnë akïïm kɔ̈k-nɔŋ yï akïïm thi dujiɛ̈m ke piɔ̈u, duluuï ke riɛɛr de guɔ̈p, dugɛ̈m ke wɛl, ka kɔc ajuiɛɛr de mïïth ke pial.

Në biäk de wël ku kuɔny ɛbɛ̈n ëya ke yï yuɔ̈pë Akut de LiverLine on 1800 703 003.

Kuɔɔny athiɛk yic

Yïn lëu ba rɔt yök yï tök në kuëny de tuany cök ku dhäär de guɔ̈p akɔɔr kɔc bë yï kony.
– Grenville, anɔŋ run kee 56 ke dït

Akïïm ku kɔc luï akïm aaye yi kony në ŋö kuɔny

Atɔ̈ në piirden yic në nyindhiɛ Na nɔŋ tuaany, ke ɣɛn lɔ, bë ɣa pïŋ ku deet ɣɛn.
– Jakop, anɔŋ run kee 56 ke dït

Akut de LiverWELL LiverLine

Alääu ku ka cï rin ku kɔɔr Kɔc cï piɔ̈ɔ̈c aaye wël ku piŋ ku jam kënë yïn aaye yï lɛ̈k në biäk de kä nuän yï.

Cɔl 1800 703 003.

Cɔk cuäŋdu tɔ̈ ke piɔl

Ajuiir de akut de LiverWELL akɔ̈c yic bë deet ku kä lëu në kony ago nyin ya tïït në cuäŋdu. Anɔŋ kä juëc yen ke kɔc kuɔny në biäk de pial de cuäŋ nɔŋ yi:

• Duɔ̈në nhom ye mär në thaa de dëŋ de wɛl
• Nyic thɛɛ ke lɔ enɔŋ dïktordu
• Ye waragɛk muk apieth ku kä cï bɛ̈n bei
• Muk wël

Yïn ba wël yam yök në biäk de pial de cuäŋ në waragɛk de LiverWELL app nɔŋ yic cäm de mïïth piɛth, ajuiiɛr de riiɛr guɔ̈p, pial de guɔ̈p ku dëŋ piɛth.

www.cancervic.org.au
www.betterhealth.vic.gov.au

info@liverwell.org.au
LiverLine: 1800 703 003

Ke wëlkë aaye kä ke raan enɔ̈n ku ka nyooth de täŋ de kä ke akïm Yɔ̈kë wɔnë kɔc kuɔ̈n ke paan de akïm në ye biäkë NHMRC.(2020).
NHMRC. (2020). Lööŋ nyuth kɔc biäk de gël de tuaany ye dëŋdïït de miääu bɛ̈i paan de Ɣothrilia.